ZAHİRİ MƏZHƏBİ

İslam hüquq məzhəblərindən biridir. Bu məzhəbin ardıcılları bütün Quran ayələrinin mənalarının acıq və aydın (zahir) olduğunu iddia edir, onların gizli (batini) məna daşıdığını inkar edirlər. Zahirilər qiyas, istihsan kimi fiqh metodlarını istifadə etmirlər.

Zahiri məzhəbinin yaradıcısı Davud Zahiri kimi tanınmış Daud ibn Xələf İsfəhani olmuşdur. Sonra İbn Həzm Əndəlusi (384/994 – 456/1064) bu məzhəbin əsaslarını inkişaf etdirmişdir. Ona görə də o, zahiriliyin ikinci təsisçisi hesab olunur.

İbn Həzmin vəfatından sonra onun tələbələri zahiriliyi yaymağa başlamışdır. Bir zamanlar bu məzhəb İspaniya və Şimali Afrikada malikiliklə rəqabət aparmışdır. Hicrətin VI əsrində zahirilik bir müddət Müvahhidilər dövlətinin rəsmi məzhəbi olmuşdur. Ancaq, sonra malikilər təkrar öz mövqelərini bu ölkədə bərpa edə bilmişdirlər.

Bundan sonra zahirilikdə geriləmə dövrü başlamışdır. Zamanımızda azsaylı zahiri icmaları yalnız Hindistanda yaşayırlar. Buna baxmayaraq zahiriliyin müsəlman elminin tarixində önəmli yeri olmuş, onun bir çox elementləri digər məzhəblərin təlimlərində bu gün də mövcuddur.

Zahirilər hesab edirlər ki, Allah birdir və ondan başqa heç kimə tapınmaq olmaz.

Ancaq, onlar Allahın zatı və sifətlərinin birliyini iddia etmişdirlər. Beləliklə, Quran və hədislərdə anılan Mərhəmətli, Səxavətli, Mehriban və başqa bu kimi Allahın özəlliklərini sünnilər kimi onun sifətləri deyil, adları kimi başa düşürlər. Çünki, ayələrdə Allahın sifətləri haqqında açıq-aydın heç bir dəlil yoxdur.

Zahirilər qəza və qədər məsələsində insanı öz seçimində azad hesab etmişdirlər.

Buna baxmayaraq insan, Allahın iradəsinə qarşı heç bir iş görə bilməz. Çünki, onun iradəsi mütləqdir. Buna görə də, Allah insanı bağışlaya və ya cəzalandıra bilər. İnsanın günahları məsələsində zahirilər hesab edirlər ki, tövbələr Allah tərəfindən qəbul olunur.

Onlara görə kimsə tövbə etməyərək ölərsə, həyatı boyu törətdiyi yaxşı əməlləri, pis əməllərindən çox olarsa Allah onun günahlarını bağışlayar, cənnət qapılarını onun üzünə açar. İnsanın yaxşı əməlləri günahları ilə bərabər olarsa, o zaman o, Ərafda yer alacaqdır.

Bir müddət orada qaldıqdan sonra cənnətlə müjdələnəcəkdir. İnsanın günahları yaxşı əməllərindən çox olarsa, onda o günahlarına görə cəzalandırılacaq, sonra isə törətdiyi yaxşı işlərinə görə yenə də cənnətə girəcəkdir.

Hakimiyyət məsələsində zahirilər hesab edirlər ki, xilafət qüreyş qəbiləsinin mənsubları tərəfindən idarə edilməlidir. Onlar ilk dörd Raşidi xəlifələr kimi seçilməli və ya təyin edilməlidirlər.

Fiqhdə zahirilər fətvaları ilk olaraq Quranın ayələri əsasında verirlər. Burada hər hansı bir çətinlik olarsa, onda ayələr başqa ayələrlə şərh edilməlidir. Fətvaların verilməsində ikinci qaynaq hədislərdir. Zahirilərə görə onların Quranla ayrılmaz əlaqəsi vardır. Mütəvatir xəbərlərin əsasında verilən hökmlər daha etibarlıdır. Eyni zamanda, onlar səhih olan əhəd hədislərə də böyük önəm verir, hətta onların üzərində əqidə məsələlərinin qurulmasını belə mümkün hesab edirlər. Zahirilərin hökmlərin çıxarılmasında üçüncü mənbə icmadır. Onlar yalnız müctəhidlərin Quran və hədislərə əsaslanan açıq-aydın ümumi rəyini qəbul edib, gizli icmanı inkar edirlər. Onlar malikilərin tanıdığı “mədinəlilərin icmasını” da inkar etmişdirlər. Ən etibarlısı isə peyğəmbərin səhabələrinin icmasıdır. Fətvaların verilməsində dördüncü mənbə dəlildir. Onu zahirilər inkar etdikləri qiyasın yerinə tətbiq edirlər. Dəlil yalnız Quranın açıq-aydın ayələrindən (nasslardan) çıxarılır, Dəlil metodu qiyasda olduğu kimi bənzətmə yolu ilə yerinə yetirilmir. Hökm verdikdə birbaşa nassın dəlilindən istifadə edilməlidir. Əgər nassda hər hansı bir şeyə dair bir göstəriş olmazsa, onda onun qadağan olması haqqında söhbət gedə bilməz.

ZAHİRİ MƏZHƏBİ

Obastana Qoşul.